माऊली, माऊली

आज खूप दिवसांनी का कोणास ठाऊक ही रचना सकाळी सकाळी डोक्यात घुमू लागली, अगदी लहानपणापासून ऐकत आलो आहे आणि त्यातील प्रत्येक स्वर आणि शब्द पाठच झाला आहे. अगदी नकळत , स्वाभाविक मन:पटलावर कायमची कोरले गेले आहेत.

नामदेव महाराज यांची ही अर्थपूर्ण रचना, माझ्या लहानपणी करमणुकीची रेडिओ सोडून इतर काहीच साधने उपलब्ध नव्हती, रोज सकाळी शाळेला जाण्यासाठी ५३०-५४५ ला उठावे लागे. सकाळी ७ ची शाळा! मधल्या वेळेत आई रेडिओवर मराठी भक्तिगीते लावे. त्यावेळेस खूप गाणी ऐकली, त्यातील हे एक. गोविंदराव पोवळे हे आकाशवाणी मुंबई वर गेले ६०-६५ वर्षे गात असतात. त्यांचे आणखी एक अतिशय लोकप्रिय झालेले गाणे म्हणजे “रात्र काळी घागर काळी, यमुना जळे ही काळी हो माय…” गोविंदराव पोवळ्यांनी आकाशवाणीवर पहिल्यांदा वयाच्या अवघ्या पंधराव्या वर्षी गायन केले. त्यांची पहिलीवहिली रेकॉर्ड वयाच्या १७ व्या वर्षी बनली व प्रकाशित केली. ” ज्याच्या गळ्यात गाणे तो भाग्यवंत आहे, गातो अजुन मी म्हणुनी मीही जिवंत आहे…” या ओळी त्यांना चपखल बसतात. सतत ६५ पेक्षा जास्त वर्षे आकाशवाणीवर “ए” ग्रेड आर्टिस्ट म्हणून गात आहेत, त्यांचा अतिशय हृद्य कार्यक्रम नव्या पेठेतील एस एम जोशी सभागृहात २०१३ साली झाला होता, तो पहायची संधी मला मिळाली होती, त्याची आठवण झाली, त्यावेळी पोवळे ८१ वर्षांचे होते. त्यावेळी सुद्धा त्यांच्या आवाजात फारसा फरक पडला नव्हता.

https://youtu.be/AOidlF1zRJM गोविंद पोवळे व प्रभाकर नागवेकर आणि त्यांचे साथी यांच्या आवाजात ऐकलेले हे गाणे. दोघांच्या गाण्यात एक सरळ, तरल, प्रामाणिक, लीन भाव दिसून येतो. सोबत अगदी मोजकीच वाद्ये,साधी, सोपी चाल, व पूर्णपणे भक्तिरसात ओथंबलेली ही रचना.

काय सांगों देवा ज्ञानोबाची ख्याती। वेद महिषामुखी बोलविलें ॥१॥
कोठवरी वानूं याची स्वरूपस्थिती। चालविली भिंती मृत्तिकेची ॥२॥
अविद्या मायेचा लागों नेदी वारा। ऐसें जगदोद्धारें बोलविलें ॥३॥
नामा म्हणे यांनीं तारिले पतित । भक्ति केली ख्यात ज्ञानदेवें ॥४॥

संत नामदेवांचा हा अभंग. त्यांनी संत ज्ञानेश्वर यांच्याबद्दल त्यांच्या भावना किती सुंदर व्यक्त केल्या आहेत ते पहा. ज्या ज्ञानेश्वरांनी रेड्याच्या तोंडून वेद वदवले, ज्या योग्याने स्वतः च्या योगसामर्थ्याचा परिचय निर्जीव भिंत चालवून दिला त्यांची स्तुती मज पामराने काय करावी? अविद्येच्या प्रभावापासून जगाला दूर नेऊन खऱ्या ज्ञानाचा प्रकाश देऊन त्याचा उद्धार केला, अज्ञानाच्या मायावी जाळ्यातून पतितांचे तारण केले व खऱ्या भक्तीचा मार्ग दाखवला, अशी आमची गुरुमाऊलीची थोरवी.

पोवळे आणि नागवेकर यांनी अतिशय साधेपणाने सादर केलेले हे गाणे त्यांच्यानंतर कित्येक गायकांनी आपापल्या पद्धतीने सादर केलं आहे. या ध्वनिफिती व चित्रफिती सहज उपलब्ध आहेत. पण हा भाव व सरळ साधेपणा कशातच आढळून आला नाही. पोवळ्यांच्या गाण्यात मला गजाननराव वाटव्यांचा ठसा नेहमीच दिसतो. एक पेटी व तबला घेऊन ही मंडळी तासनतास गात राहायची, आणि सर्व श्रोत्यांना गुंगवून ठेवायची. एस एम जोशी सभागृहात तेच झाले, अडीच-पावणे तीन तास चाललेला हा कार्यक्रम मध्यंतराशिवाय असूनही बहुतेक सर्व लोक जागेवर न चुळबुळ करता बसून होते.

सुरेश वाडकर यांनी सादर केलेला हाच अभंग पहा, त्यांच्यासारख्या पट्टीच्या गायकाच्या आवाजात तो सरळ साधेपणा , निरलस भाव उमटत नाही. पोवळे आणि नागवेकर द्वयींच्या आवाजातील “तो” मोहक गोडवा कुठेतरी लोपला आहे. . https://youtu.be/4al0tAZTeyM

असे हे मंतरलेले सरळ साधे दिवस! तरल भावना, मोठ्या वाद्यवृंदाशिवाय सोपेपणाने मांडलेल्या, कोठेही अनावश्यक अवडंबर नाही पण खरेच सुंदर व्यक्त केल्या आहेत. भक्ती मधला लीनतेची आणि समर्पणाची भावना अचूक आणली आहे त्यांनी आपल्या गाण्यात. आणि साठ वर्षे झाली तरी त्यातील माधुर्य अजिबात कमी झालेले नाही. आजच्या संगीतात असा टिकाऊपणा अपवादात्मकच का राहिला आहे? एखाद्या वावटळी सारखी गाणी येतात आणि जातात, काही महिन्यांनंतर त्यातील बरीचशी आठवत सुद्धा नाहीत. जी जादू या लोकांना सापडली, ती कुठेतरी मधल्या काळात हरवली वाटते. आणि प्रसिद्धीच्या झोतापासून दूर असलेल्या या दोन गायकांनी सादर केलेला एक अभंग आजही ६०-६५ वर्षांनंतर मन:पटलावर सुस्पष्ट राहतो, हीच त्या संगीताची खासियत.

लोकहो काळजी घ्या, कोरोना पासून सावध रहा, तिसरी लाट नकोच नको. तुम्ही अजून घेतली नसल्यास लस नक्की घ्या